CO?

Wystawa „DZIŚ I PRZEDWCZORAJ. KSIĄŻNA MECHTILDE LICHNOWSKY – PRAPRAPRAWNUCZKA MARII TERESY”, zorganizowana w ramach ogólnokrajowego programu koordynowanego przez Narodowy Instytut Zabytków Republiki Czeskiej pn. Śladami szlacheckich rodów – podtytuł projektu w roku 2024 to: Habsburgowie – domovem i v Českých zemích.

KIEDY?

1.05. – 28.10.2024

GDZIE?

HRADEC NAD MORAVICÍ – PAŁAC KSIĄŻĄT LICHNOWSKICH, miejsce spotkań najważniejszych przedtsawicieli świata sztuki i muzyki XIX i początku XX w.

DLACZEGO TUTAJ?

Hradecki Zamek, malowniczo płożony na wyniesionej ponad dolinę rzeki Moravici skalnej ostrodze, należał do ulubionych rezydencji księżnej Mechtylde Lichnowskiej (1879-1958) z domu von und zu Arco Zinnenberg, żony przedostatniego właściciela tutejszych dóbr – księcia Karla Maxa (1860-1928). Ta uznana niemiecka pisarka, kolekcjonerka i mecenaska sztuki była prapraprawnuczką cesarzowej Marii Teresy Habsburg (1717-1780) i jej małżonka Franciszka I Lotaryńskiego (1708-1765).

Czternasty rok projektu Narodowego Instytutu Zabytków Śladami rodów szlacheckich pod nazwą Habsburgowie – jak u siebie, tak i na ziemiach czeskich ma na celu przybliżenie szerokiej publiczności, życia codziennego Habsburgów w ich czeskich i morawskich rezydencjach. Państwowy pałac Hradec nad Moravici włączył się do projektu wystawą poświęconą księżnej Mechtilde Lichnowskiej

DLACZEGO TYM SPOSOBEM?

Wystawa prezentowana jest w trzech pomieszczeniach pierwszego piętra Białego Zamku w dawnym apartamencie księcia Karla Aloise Lichnowskiego (1761-1814). W nazwie wystawy przytoczony jest tytuł książki Dziś i przedwczoraj, napisanej przez księżną Lichnowską w 1958 a odnoszącej się do tragicznych w skutkach wydarzeń tuż przed wybuchem Wielkiej Wojny. Metaforyczną grę słów „dziś i przedwczoraj“ odnieść można do księżnej Mechtilde Lichnowskiej, która zmarła w roku wydania książki i jej wielkiej przodkini – cesarzowej Marii Teresy.

Na podstawie historycznych zdjęć, materiałów archiwalnych i opracowań naukowych kuratorzy wystawy podjęli próbę identyfikacji elementów ruchomego wyposażenia (mebli, obrazów, przedmiotów codziennego użytku itd.) z dwóch pracowni księżnej Mechtylde – berlińskiej i chuchelnskej i wyeksponowania ich w sposób możliwie zbliżony do stanu faktycznego z początku XX w. Przedmioty, których nie udało się odnaleźć, zastąpione zostały podobnymi.

Charakterystyczne jest to, że ta słynąca z zamiłowania do sztuki arystokratka w swoich prywatnych przestrzeniach otaczała się przedmiotami różnej klasy artystycznej i – co w tamtym czasie, zwłaszcza w kręgach wysoko urodzonych, nie było powszechne – wieszała obrazy artystów współczesnych obok dzieł mistrzów dawnych. Nie jest zatem przypadkiem, że w pracowni księżnej znajdziecie Państwo w bliskim sąsiedztwie dzieł starych mistrzów – m.in. Davida Teniersa Młodszego (1610-1690), Jana van Goyen (1596-1656), czy Andrei Vaccaro (1604-1670) obrazy Oskara Kokoschki (1886-1980), Thea von Brockhusena (1882-1919), Maxa Liebermanna (1847-1935), czy też Alberta Weisgerbera (1878-1915).

W przeszklonych szafach i serwantkach są z kolei cenne przykłady sztuki Dalekiego Wschodu z imponującej kolekcji księcia Karla Maxa oraz okazy starożytne – przede wszystkim z kręgu sztuki egipskiej. Państwo faraonów było bowiem objektem fascynacji księżnej Mechtildy, czemu dała wyraz w książce Götter, Könige und Tiere in Ägypten (pol. Bogowie, królowie i zwierzęta w Egipcie), wydanej w Lipsku w 1914 r.

W pracowni odnajdziecie Państwo szereg nawiązań do związków rodu von und zu Arco Zinnenberg z Habsburgami. Na biurku rozłożone są grafiki z wizerunkami władców z dynastii Habsburgów z historycznej kolekcji książąt Lichnowskich (ze względów konserwatorskich wyłożone są kopie) oraz wielotomowe dzieło Geschichte des Hauses Habsburg (pol. Historia domu Habsburgów) pióra Eduarda Marii Lichnowskiego (1789-1845), gipsowe popiersie cesarza Franciszka I (1768-1835), lustro zwieńczone czarnym dwugłowym orłem (godło Cesarstwa Austriackiego), czy niewielkich rozmiarów obraz z widokiem na Marmurowy pałacyk w cesarskim parku w Bad Ischl.

Mamy tu też wyobrażenia najbliższych księżnej – portret jej męża Karla Maxa pędzla znakomitego Maxa Liebermanna, dwa wyobrażenia jej syna Wilema, nazywanego przez najbliższych Wullim – tj. marmurowe dłuta Georga Kolbego (1877-1947) i malowane olejno Alberta Weisgerbera, liczne fotografie dwojga młodszych dzieci – Leonory (1906 – ?) a Michaela (1907 – ?) oraz dalszych członków rodziny, m.in. spokrewnionych z nimi hrabiów Lanckorońskich.

Kolejne nawiązania są bardziej symboliczne. Wysokiej klasy Martwa natura z narzędziami Męki Pańskiej jest odniesieniem do Davida Teniersa Młodszego –  nadwornego malarza i kustosza zbiorów sztuki arcyksięcia Leopolda Wilhelma Habsburga (1614-1621), namiestnika Południowych Niderlandów – wytrawnego kolekcjonera, miłośnika i znawcy sztuki. W tym miejscu warto jeszcze wspomnieć o pokazywanej na wystawie akwareli Wnętrze damskiego buduaru angielskiego malarza Rogera Fry'a (1866-1934), bliższego naszym czasom kolegi Teniersa po fachu – kustosza działu malarstwa Metropolitan Museum of Art. Sztuka Dalekiego Wschodu, tak bardzo ceniona przez Lichnowskich, stanowiła także przedmiot  wzmożonego zainteresowania samej cesarzowej Marii Teresy. Jednymi z najpiękniejszych przykładów tereziańskiego rokoka są dwa gabinety chińskie – tzw. Owalny i Okrągły w letniej rezydencji cesarskiej Schönbrunn.

Intencją autorów wystawy było, aby widz mógł poczuć atmosferę miejsca, w którym księżna Mechtylda tak chętnie spędzała swój czas. Wiele zgromadzonych tu sprzętów było niemymi świadkami postawania jej literackich dzieł, prowadzenia korespondencji z wybitnymi intelektualistami, przedstawicielami świata literatury, sztuki i muzyki. Zgromadzone na biurku grafiki z wyobrażeniami Habsburgów oraz książki o historii tego rodu mają sugerować, że księżna studiuje właśnie przeszłość – co chyba najpełniej oddają przytaczane tu powielokroć słowa „dziś i przedwczoraj“.

dr Krzysztof Przylicki, Iva Přibylová